ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา เกิดเมื่อ พ.ศ.๒๔๘๒ ที่กรุงเทพมหานครเข้ารับการศึกษาที่โรงเรียนกรุงปารีส และย้ายไปศึกษาที่โรงเรียนเวลลิ่งบาเร่อร์ ที่ประเทศอังกฤษ จบปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ อยู่ในยุโรปรวม ๑๗ ปี แล้วจึงเขารับราชการที่กรมโยธาธิการและสำนักผังเมือง กระทรวงมหาดไทย

ตั้งแต่รับรับราชการจนกระทั่งลาออกมาก่อตั้งบริษัทสถาปนิกเป็นของตนเองได้ริเริ่มงานอนุรักษ์ที่สำคัญ ๆ ของประเทศไทยเป็นจำนวนมาก โดยการริเริ่มแนวความคิดอุทยานประวัติศาสตร์ ในประเทศไทยเริ่มโครงการอุทยานประวัติศาสตร์อยุธยา และสุโขทัย การย้ายตลาดนัดสนามหลวง ริเริ่มและวางผังลานสวนพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ฯลฯ

นอกจากนี้ยังเป็นสถาปนิกที่นำแนวคิดศิลปะร่วมสมัยมาออกแบบอาคารต่าง ๆ ที่ให้ทั้งประโยชน์ใช้สอยและศิลปะสถาปัตยกรรมที่สอดคล้องกับยุคสมัยไว้เป็นจำนวนมาก เช่น พิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์กรุงเทพอาคารพลังงานสถาบัน เอ ไอ ที อาคารสำนักงานใหญ่ธนาคารเอเชีย ที่ทำการมูลนิธิดวงประทีป และอาคารเดอะเนชั่น ฯลฯ ซึ่งผลงานการออกแบบศิลปะสถาปัตยกรรมของ ดร.สุเมธ ได้รับการยอมรับในระดับสากล เป็นสถาปนิกไทยเพียงคนเดียวที่ได้รับการคัดเลือกผลงานไปจัดนิทรรศการสถาปนิกชั้นนำ ๕๐ คนของโลก ณ กรุงเวียนนาเป็น ๑ ใน ๑๔ สถาปนิกรับเชิญจากทางการของนครเจนีวาให้ร่วมประกวดออกแบบอาคารกลุ่มใหม่แก่องค์การสหประชาชาติ ได้รับการพิจารณาเป็นอันดับ ๓ นอกจากนี้เป็นคนเดียวที่ได้ไปนิทรรศการงานสถาปัตยกรรมที่เวนิสเบียนาเล่ ค.ศ. ๑๙๙๖ และเป็นศิลปินรับเชิญในกลุ่มสัมมนาเศรษฐกิจโลก (เวิลด์ อีคอนอมิค ฟอรั่ม ค.ศ๑๙๙๙ ) ที่ดาโว๊สประเทศสวิสเชอร์แลนด์ ซึ่งในโอกาสเดียวกันได้ถูกคัดเลือกเข้ารับรางวัล “คริสเติล” ซึ่งเป็นรางวัลสูงสุดสำหรับศิลปินระดับนานาชาติ ปัจจุบัน ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา เป็นกรรมการของคณาจารย์ (Faculty Member) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์

ดร.สุเมธ เป็นสถาปัตยกรรมที่สร้างสรรค์ผลงานศิลปะปัตยกรรมที่มีคุณค่าทางด้านศิลปะจำนวนมากกว่า ๒๐๐ โครงการ เคยได้รับเกียรติคุณเป็นนักอนุรักษ์มรดกไทยดีเด่น ได้รับพระราชทานกิตติบัตรบุคคลตัวอย่างด้านส่งเสริมงานอนุรักษ์ศิลปะ

ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยาจึงได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะสถาปัตยกรรม (สถาปัตยกรรมร่วมสมัย) ประจำปีพุทธศักราช ๒๕๔๑